Slika smaragdne reke kako opasuje podnožje visokih stena, staništa beloglavih supova, koji preleću vrhove Ozrena i Zlatara, poslednjih godina je postala prepoznatljiv simbol domaće turističke ponude.
Ako poželite da posetite Uvac, najbolje je iskoristiti lep oktobarski dan i doći na litice nedaleko od Gujaničke Male ili na visoravan Molitvu do deset sati ujutro. U to vreme magla se podiže sa reke i sunce obasjava zelenu vodu, gole kamenite obale i bezbrojne žbunove rujevine koja je dobila vatreno crvenu boju. Tada i supovi poleću, koristeći tople uzgonske struje, naprave nekoliko krugova iznad kanjona i polaze na hranilište kod brane. Popodne se vraćaju do legla, ali ponekad prokrstare nad pašnjacima Starog Vlaha.
Rađanje reke na livadama Ozrena
Visoravan Pešter se nalazi na jugu Starog Vlaha. Ime je dobila po mnogobrojnim pećinama (pešterama). Smatra se da su te pećine pružale utočište monasima koji su davno na ovim prostorima širili pismenost. Pešter je oivičen rekama Ibar i Lim, ali su za čitavu oblast najvažnije reke Uvac i njena pritoka Vapa. Uvac izvire na travnatim livadama planine Ozren. Nedaleko od Sjenice prihvata vode krivudave Vape, a potom zalazi u kras Staroga Vlaha.
Sjenica je najveće naselje na Pešteru. Osnovana je na važnom karavanskom putu koji je vodio od Dubrovnika ka istoku Balkana. U centru grada je drevna džamija sa kupolom koja je najveća na poluostrvu. Tu je i stara čaršija, administrativne zgrade, škola i drugo. Pored velikih stočnih vašara odnedavno je poznata po danima pite. Sjenica se napaja direktno sa vrela Vape koje je izuzetno jako i voda je toliko čista da nije napravljen nikakav rezervoar. Dalje od Sjenice Uvac teče na sever. Posle desetak kilometara toka, kod visa Molitva, voda je probila porozne stene stvorivši pravi lavirint. Na nekim mestima reka je napravila skoro pun krug oko stene, a potom je usmerila svoj tok na suprotnu stranu. Sa vrha Molitve ta igra reke i kamena pruža nezaboravan prizor.
Dužina rečnog toka iznosi 119 kilometara mada je rastojanje od izvora do ušća u vazdušnoj liniji tri puta kraće. Na svom putu od izvora na Pešteru do ušća u Lim reka ima značajan pad pa su na njoj napravljene čak tri brane i stvorena tri jezera. Prvo je Sjeničko ili kako ga sve češće nazivaju Uvačko jezero. Sledeće u nizu je Zlatarsko, a poslednje je Radoinjsko. Nova jezera se, osim za proizvodnju struje, koriste za snabdevanje vodom, a značajno su povećali turističku ponudu ovog lepog kraja. Posebno je zanimljivo Zlatarsko jezero jer je najveće i nalazi se u neposrednoj blizini Nove Varoši i magistralnog puta koji povezuje Beograd sa Jadranskim morem.
Etno sela i varoši kao odmorišta na obalama Uvca
Nova Varoš je poznata po čuvenom siru i razvijenom turizmu. I za jedno i za drugo je zaslužan Zlatar, planina koja nadkriljuje varoš i jezera. Na prostranim livadama još se bele brojna stada, a eterična isparenja gustih četinarskih šuma veoma pogoduju zdravlju čoveka. Zlatarski visovi i specifična kuhinja učinili su da su zlatarski hoteli, pre svih Panorama, omiljeno odmorište posetilaca.
Najzanimljivija naselja na obalama Uvca su etno selo Vraneša i Gujanička Mala. Selo Gujanička Mala se nalazi nedaleko od brane na Sjeničkom jezeru. Odmah ispod sela, na nepristupačnim stenama kanjona, gnezde se beloglavi supovi. Sup je bliski rođak orla, ali u vazduhu on izgleda veličanstvenije i od samog kralja ptica. Supovi od davnina nastanjuju ove krajeve, ali su ljudskom nebrigom dovedeni na granicu istrebljenja.
Meštani su trovali vukove zatrovanim mamcima koje su obično završavali u utrobama ptica. Poznato je da supovi mogu da svare sve što bi moglo da se nazove hranom – ali ne i otrov. Nestala su i mnogobrojna stada, a i divljač se u šumama razredila pa je izostalo i hrane za ove prirodne sanitarce. Poslednjih godina su ljudi prestali da truju životinje, čak je napravljeno i hranilište za ptice. U Novoj Varoši je osnovan i Fond beloglavog supa sa ekipom koja hrani i brine o pticama pa ih danas ima oko tri stotine. Supovi su naselili i nepristupačne stene na najslikovitijem delu toka kod visa Molitva, a ima ih i u potopljenom kanjonu Veljašnice.
Prirodni rezervat i mesto gde su građene drevne bogomolje
Reka Uvac je Specijalni rezervat prirode sa strogim režimom zaštite. Turističkih objekata nema, tako da je ovde moguća samo dnevna poseta. Stoga i tada nije lako doći do litica sa kojih se najbolje osmatra let veličanstvenih beloglavih letača. To se posebno odnosi na visoravan Molitvu koja se nalazi u ataru sela Ursule. Polazna tačka je Kamp Fonda beloglavih supova na reci, nedaleko od Sjenice. Odatle do Molitve je potrebno pešačiti dobra dva sata, ali kako staza prati krivudavi rečni tok to rastojanje se prevali gotovo neosetno. Na putu je impresivna Devojačka stena sa čijih je litica jedna nesrećna devojka okončala svoj život. Tokom letnjih meseci, kada Turistička organizacija Nove Varoši organizuje regatu, do Molitve, odnosno Ledene pećine u njenom podnožju, moguće je stići čamcem. Žitelji Ursula na desnoj obali i Lopiža koje se nalaze na drugoj strani reke pokazuju zanimanje za bavljenjem seoskim turizmom, ali još nije izvesno da će uskoro ponuditi smeštaj zainteresovanim posetiocima.
Donji tok reke je podjednako zanimljiv i skrovit. Nekad je reka bila granica između Srbije i Turske. Obe rečne obale su bile obrasle gustom šumom. Turcima se nije sviđala šuma na srpskoj strani pa su je zapalili. Pričalo se da je vatra gorela godinu dana. Zbog ovoga je leva obala i dalje šumovita za razliku od desne koja je sablasno gola i pokrivena sipljivim kamenom.
U uzanoj klisuri se ugnezdio i manastir Uvac ili Vuvac kako ga neki nazivaju. Ni teško prohodna klisura nije spasla ovu bogomolju i ona je spaljena pre dva i po veka. Kažu da su ostaci razrušene crkve pronađeni zahvaljujući lozi koja je posađena kada je pre osam vekova podignut manastir.
Prema legendi manastir su podigli Nemanjići za svoju nestašnu sestru Janju koju su ovde zamonašili. Manastirska crkva je obnovljena 1998. godine i posvećena je Rođenju Presvete Bogorodice. Od manastira se put penje ka Stublu, najslikovitijem delu Zlatibora. Od Stubla, vodi staza do manastira Dubrava koji se nalazi na meandru Uvca, pet kilometara uzvodno od manastira Uvac. Kažu da je za ostatke Dubrave u snu čuo monah Danilo, iguman manastira Uvac. Prilikom arheoloških radova na Dubravi je otkriveno 260 mletačkih dukata.
Tekst i fotosi Dragan Bosnić